Door Gerrit Brand (tekst en foto's)
Moet ik W.F. Hermans (1921-1995) nog introduceren? Lijkt me niet. Over Nederlands grootste schrijver (volgens velen) is alles al wel zo’n beetje gezegd. Zeker na de uitstekende (ik zeg het toch maar even) tweedelige biografie over Hermans van Willem Otterspeer valt er niet zoveel nieuws meer over de schrijver te ontdekken. Toch wisten Hans Renders, Max Pam en Piet Schreuders nog een geweldig boek samen te stellen. Bijna 500 pagina's nooit eerder gepubliceerde foto's, manuscripten en documenten.
Moet ik W.F. Hermans (1921-1995) nog introduceren? Lijkt me niet. Over Nederlands grootste schrijver (volgens velen) is alles al wel zo’n beetje gezegd. Zeker na de uitstekende (ik zeg het toch maar even) tweedelige biografie over Hermans van Willem Otterspeer valt er niet zoveel nieuws meer over de schrijver te ontdekken. Toch wisten Hans Renders, Max Pam en Piet Schreuders nog een geweldig boek samen te stellen. Bijna 500 pagina's nooit eerder gepubliceerde foto's, manuscripten en documenten.
Volgens hen bleef Hermans humoristische kant onderbelicht (hij stond bekend als een zwartgallig mens. De drie samenstellers van het Universum van Willem Frederik Hermans brachten twee jaar door in het (gesloten) archief-Hermans en onderzochten nooit eerder gepubliceerde foto's, manuscripten en documenten, waaruit vooral de humor van de schrijver spreekt. Het boek bevat een rijke selectie uit dit materiaal, waarmee het beeld van Hermans als eeuwige ruziezoeker en misantroop grondig bijgesteld wordt. De zo vaak beschreven kille verhoudingen met zijn vermoorde zuster Corrie en zijn ouders blijken óók warm en liefdevol te zijn geweest. Bovendien krijgen we antwoorden op vragen zoals: hoe verliep zijn experiment met LSD en waarom ontving hij in zijn huis een zuster uit het Franciscanessenklooster?
Zelf ben ik ook een liefhebber van het werk van Hermans. Toen ik aan de Noorderhaven woonde stond het oude woonhuis van Hermans min of meer schuin tegenover het mijne. Daar woonde hij boven Hooghoudt (van de jenever), de aardige Hero Jan Hooghoudt met wie ik het persoonlijk heel goed kon vinden maar Hermans schijnt nogal wat ruzie gehad te hebben met zijn onderbuurman (bij nader inzien waarschijnlijk de ouders van Hero Jan). Hoe dan ook, hoewel ik het ontzettend moeilijk vindt één enkel boek van Hermans favoriet te verklaren, gaat mijn voorkeur uit naar de romans die hij in Parijs (na Groningen) schreef. Onder Professoren, Uit talloos veel miljoenen en Au Pair zijn geweldige boeken die je met plezier herleest. Lees ook eens de beschouwing die Herman Stevens aan Uit talloos veel miljoenen wijdde, de roman van Hermans die over het algemeen als een minder werk wordt gezien. Stevens maakt gehakt van die mening.
Ik sleep het werk van W.F. Hermans mijn hele leven al met me mee. zijn cynische wereldbeeld past mij wel. Galgenhumor.
Er is veel over Hermans geschreven en toch voegt dit boek nog veel toe. Het is een biografie in het kort, je volgt Hermans leven van jaar tot jaar. Er wordt ook veel aandacht besteed aan Hermans liefde voor de fotografie. Wie zijn foto’s oppervlakkig bekijkt kan (zeker in dit tijdperk van de smartphone waarin iedereen er maar op los fotografeert) tot de conclusie komen dat het allemaal niet te veel voorstelt, maar kijk eens goed en denk erover na. Conclusie: Hermans fotografeerde veel meer en was daar serieuzer in dan men denkt.
Veel aandacht ook voor zijn reizen naar Zweden en Noorwegen, waaruit Nooit meer slapen ontstond. De als vilein en polemisch bekend staande W.F. Hermans had een verrassend zachte en grappige kant, ontdekte hoogleraar biografie aan de Rijksuniversiteit Groningen, Hans Renders, na een unieke duik in het archief van de schrijver.
Hermans werkte 21 jaar lang als fysisch geograaf aan de RUG. In Groningen schijnt hij zich nooit erg thuis gevoeld te hebben. ‘Het enige wat daar te doen valt is de roltrappen op en neer gaan van V&D aan de Grote Markt,’ zei hij eens. (V&D bestaat inmidddels niet meer).
Met zijn collega’s kon hij blijkbaar ook niet erg goed overweg. ‘U moet de (ex)professoren Tamsma en De Koning op de Grote Markt halfnaakt aan staken binden, langzaam half dood martelen, en vervolgens lichtelijk roosteren boven een kittig houtvuurtje en tenslotte ophangen aan de Martinitoren,’ was zijn reactie in 1993 toen men hem uitnodigde voor een literaire bijeenkomst in Groningen.
In 1973 nam Hermans ontslag en vertrok naar Parijs. Helaas net een jaar voordat ik zelf Nederlands ging studeren in Groningen. Ik heb hem dan ook nooit persoonlijk ontmoet. Maar ik las wel onmiddellijk Onder Professoren dat twee jaar later verscheen. Een sleutelroman, waarin de RUG eenvoudig te herkennen was in het saaie Groningen. Ik vond het een prachtig boek. Zal het binnenkort eens herlezen.
Het universum van Willem Frederik Hermans is een bijzonder boek geworden. Een bladerboek, maar ook zeker een boek om van a tot z door te lezen. Gewoon elke dag een paar bladzijden. En Hermans romans en essays herlezen. Gewoon wat bij je opkomt. Hans Renders noemt het boek een Gesamtkunstwerk. Van drie auteurs: vormgever Piet Schreuders, die niet alleen de vormgeving deed maar ook heeft meegeschreven en de productie heeft begeleid. Omdat de drie mannen het boek echt gezamenlijk samenstelden staan er geen namen onder de verschillende bijdragen.
Het universum van Willem Frederik Hermans, Max Pam, Hans Renders, Piet Schreuders, Uitgeverij De harmonie, ISBN 9789463361644, € 49,50