Tekst Gerrit Brand
Fotografie Suhaila Sahmarani
Jans Muskee is een van de kunstenaars die ons opviel bij een expositie in galerie With Tjalling. Muskee maakt levensgrote, realistisch ogende tekeningen in oliepastel. Realistisch ogend, want bij nadere beschouwing vraag je je af of ze eigenlijk wel zo realistisch zijn. Wat wordt hier getoond? Vaak een alledaagse scène, een man, een vrouw, een kind, gebouwen, auto’s, maar er is iets aparts mee aan de hand. De vrouw is bijvoorbeeld naakt, of niet de baby maar de man zuigt aan de borst van de vrouw. Wat wil Muskee ons vertellen?
Fotografie Suhaila Sahmarani
Jans Muskee is een van de kunstenaars die ons opviel bij een expositie in galerie With Tjalling. Muskee maakt levensgrote, realistisch ogende tekeningen in oliepastel. Realistisch ogend, want bij nadere beschouwing vraag je je af of ze eigenlijk wel zo realistisch zijn. Wat wordt hier getoond? Vaak een alledaagse scène, een man, een vrouw, een kind, gebouwen, auto’s, maar er is iets aparts mee aan de hand. De vrouw is bijvoorbeeld naakt, of niet de baby maar de man zuigt aan de borst van de vrouw. Wat wil Muskee ons vertellen?
''We bezoeken Jans Muskee in zijn atelier in het vroegere Biologisch Centrum in Haren. Een grote, lichte ruimte die vroeger als scheikundelokaal dienst deed. Aan de wanden hangen zijn werken. Eén springt eruit, een enorme tekening met daarop een man in pak en een min of meer ontklede dame, in een appartement met uitzicht over de Erasmusbrug in Rotterdam. Prachtig.
Omdat we niet meteen zien wie die figuren op de tekening zijn legt Muskee uit: ‘De vrouw is Marlène Dumas en de man Luc Tuymans.’ Aha, twee wereldberoemde kunstenaars uit de lage landen. Op het schilderij veel verwijzingen naar andere kunstenaars en kunstwerken, zoals naar Jef Koons. ‘Maar ik wilde Koons juist niet als figuur opvoeren omdat ik kunstenaars wilde afbeelden die dichter bij ons in Nederland staan. Vandaar ook die Rotterdamse achtergrond, maar Rotterdam is natuurlijk wel een wereldstad.’
Er valt veel te zien in de tekeningen van Muskee. Jans Muskee vertelt in zijn werken een verhaal. Als hij geen beeldend kunstenaar was geworden had hij ook schrijver kunnen zijn. ‘Je bent al gauw twee maanden bezig met een zo’n grote tekening en je stopt er van alles in. Net als een schrijver die twee maanden aan het werken is aan een verhaal en daar ook van alles in probeert weer te geven.’
Op die manier zijn de werken van Muskee eigenlijk literair. Jans Muskee leest ook veel en refereert in zijn werken bewust of onbewust aan verhalen uit de klassieke mythologie (denk aan de mythe van Oedipus, die zijn vader vermoordde en met zijn moeder trouwde en kinderen kreeg) en de bijbel. Er zit veel erotiek in zijn werk, af en toe pure porno. Op de website van Muskee staat een mooie tekst van Meta Knol (nu directeur van museum De Lakenhal in Leiden). Ze legt uit dat de kunst van Muskee meer is dan porno, wat over het algemeen als fantasieloos gezien wordt. ‘Maar,’ stelt ze, ‘voor de tekeningen van Muskee geldt dat niet. Al zijn tekeningen zijn in zekere zin pornografisch, omdat ze zich bedienen van een koele, afstandelijke werkelijkheid die fungeert als ‘trigger’ van primitieve impulsen, complexe emoties en een essentieel verlangen naar verlossing.’
Jans Muskee (53) werd in Nieuw-Amsterdam geboren. Hij studeerde aan Academie Minerva in Groningen en de Rijksacademie in Amsterdam, waar hij zo’n 15 jaar woonde. In 2004 kwam hij weer naar het noorden om zich in Groningen te vestigen. ‘De enige reden daarvoor was dat mijn kinderen hier wonen en ik graag bij hen in de buurt wil zijn.’
Muskee exposeert vrij veel en was tot enkele jaren geleden verbonden aan Flatland Gallery die destijds nog in Utrecht zat maar tegenwoordig in Amsterdam is gevestigd. ‘Ik had het op een gegeven moment helemaal gehad met allerlei gedoe en ben met alles gestopt en als het ware opnieuw begonnen. Tegenwoordig werk ik goed samen met galerie With Tjalling in Groningen.’
‘Die grote tekeningen maak ik al sinds 1996,’ antwoordt hij op de vraag of hij altijd al tekeningen gemaakt heeft. ‘Ik heb vroeger wel met verf gewerkt maar oliepastel is mijn medium.’'
Op tafel ligt een aantal foto’s met precies dezelfde scènes als op zijn tekeningen. ‘Zo begin ik te werken. Ik heb een idee en dan probeer ik dat eerst met behulp van fotografie te realiseren. Meestal ensceneer ik de situaties zelf, zoals bijvoorbeeld op deze foto’s waarop mijn zoon en een vriendin te zien zijn, maar het komt ook voor dat ik een bepaald beeld in een krant of tijdschrift zie en dat als inspiratiebron gebruik. Sommige mensen vragen me: waarom maak je dan niet gewoon foto’s, waarom alles vervolgens nog een keer natekenen? Maar juist tijdens het tekenen ontstaat het verhaal. Over elk detail is nagedacht, hoe moet dat handje er precies uitzien, welk gebaar maakt de vrouw, welke gelaatsuitdrukking wil ik erbij hebben. Mijn tekeningen zijn als het ware in tijd gestolde films. Er zit een verhaal in, ik doe (wel) twee maanden over een tekening en gedurende die periode komt het verhaal tot stand.’
‘Het is wat je ziet,’ vult hij nog aan, ‘meer is het niet, maar ik hoop wel dat mensen die mijn werk bekijken er steeds meer in gaan zien. Mijn tekeningen zijn een ontdekkingsreis.’
Vanwaar al die erotiek?
‘Erotiek is een onderdeel van het leven, de bron. Neem dit werk met Dumas en Tuymans. Marlène Dumas stopt zelf ook veel erotiek in haar werk. Kijk,’ zegt Muskee terwijl hij op de tekening wijst, ‘ze kijkt je aan. Je blik wordt naar haar getrokken. Ik wil de toeschouwer erbij betrekken. Ik ben geen kunstenaar die van te voren al precies weet, dit ga ik vertellen. Het verhaal ontstaat gaandeweg. Ik moet er zelf ook achter komen. Ik zoek naar het alledaagse in het kunstmatige en naar het kunstmatige in het alledaagse.’
Het werk van Jans Muskee is open. Je kunt er voor jezelf in ontdekken wat je wilt. Het zit bovendien vol met details, zodat je er niet snel op uitgekeken raakt en steeds weer nieuwe verhaallijnen ziet. De werken zijn groot. ‘Dat moet,’ vindt Muskee, ‘dat is de kracht van het werk, je moet er als het ware zo in kunnen stappen.’
Hoe wordt zijn werk ontvangen? Wat kost het en verkoopt het goed?
‘Ik verkoop niet veel grote tekeningen,’ antwoordt hij luchtig. (‘Natuurlijk denk ik ook vaak, waarom word ik niet in het buitenland ontdekt en kan ik eindelijk voor het grote geld gaan?) Maar mijn werk hangt wel in een aantal musea en bedrijven, zoals het Centraal Museum in Utrecht, bij GasTerra, en onlangs heeft het UMCG nog een werk van me aangeschaft. Ik ben niet ontevreden hoor.’
De tekeningen van Muskee zijn verkrijgbaar vanaf zo’n 800 euro tot 8000 voor de hele grote tekeningen. Vergeet niet dat er een paar maand werk in zit.
Een dag per week geeft Jans Muskee les aan de Nieuwe Academie in Utrecht. Voor de rest moet hij het hebben van de verkoop van zijn werk. www.jansmuskee.nl
Hoewel Muskee zich meestal beperkt tot het exact weergeven van de zichtbare werkelijkheid, wordt de dramatiek die daaronder sluimert pijnlijk duidelijk in zijn tekeningen. Er zit een werkelijkheid achter die je niet ziet. De tekeningen zijn zorgvuldig geënsceneerd, de gebeurtenissen zijn in een scherp, theatraal licht gezet en onthullen precies datgene wat je niet hóórt te zien: frustraties, obsessies, pijn, schuld, angst en onvermogen. Jans Muskee toont ons die naakte werkelijkheid, in al zijn lullige alledaagsheid. Hij geeft de koele feiten weer. (Meta Knol)
De personages in de tekeningen van Jans Muskee zijn in hun alledaagse, stereotiepe letterlijkheid vooral kunstmatig en onecht. Ze zijn op zichzelf aangewezen, als acteurs in een slecht toneelstuk. Er is geen werkelijk doorleefde interactie. De poses die ze aannemen zijn leeg en tegelijk onthullend. Juist omdat deze mannen, vrouwen en kinderen nauwelijks emoties en gevoelens laten zien, maken ze in ons het verlangen naar warmte, intimiteit en symbiose wakker. Het verlangen, kortom, wordt opgeroepen door precies datgene wat niet zichtbaar wordt gemaakt in de tekening zelf. Je zou kunnen zeggen dat Muskee daarmee het menselijk falen blootlegt, en het onvermogen om te ontsnappen aan het onbewuste, de slaafsheid van gewoontes, de gewenning, het cliché en de vanzelfsprekende autoriteit. Maar tegelijkertijd toont het ook aan dat wij in zijn tekeningen datgene willen zien wat we erin missen: bescherming, mededogen, ontroering, contact. Gelukkig maar. Wij zijn er ook nog. (Meta Knol)
Wat is oliepastel?
Je denkt onmiddellijk aan Wasco, het waskrijt waar kinderen mee kleuren. Maar het oliepastel waar Muskee mee werkt is veel professioneler. De stiften bestaan uit een mengeling van een was (meestal paraffine), olie (kokosolie of minerale olie), natuurlijke talg of stearine, een oplosmiddel (glycerol), een stabilisator en natuurlijk een pigment. Directe kleuring door een kleurstof is gezien de complexe samenstelling uitgesloten. Sommige merken laten een staaf calciumcarbonaat impregneren met het mengsel; dat materiaal wordt ook wel als vulstof gebruikt. De specifieke eigenschappen van de oliepastel worden vooral bepaald door de mengverhouding en de kristalstructuur van de was. ‘Je kunt niet mengen met oliepastel zoals met verf,’ legt Muskee uit, ‘ik moet ‘mengen’ door kleuren over elkaar heen aan te brengen. Het is niet gemakkelijk om de juiste kleur te krijgen.’
Omdat we niet meteen zien wie die figuren op de tekening zijn legt Muskee uit: ‘De vrouw is Marlène Dumas en de man Luc Tuymans.’ Aha, twee wereldberoemde kunstenaars uit de lage landen. Op het schilderij veel verwijzingen naar andere kunstenaars en kunstwerken, zoals naar Jef Koons. ‘Maar ik wilde Koons juist niet als figuur opvoeren omdat ik kunstenaars wilde afbeelden die dichter bij ons in Nederland staan. Vandaar ook die Rotterdamse achtergrond, maar Rotterdam is natuurlijk wel een wereldstad.’
Er valt veel te zien in de tekeningen van Muskee. Jans Muskee vertelt in zijn werken een verhaal. Als hij geen beeldend kunstenaar was geworden had hij ook schrijver kunnen zijn. ‘Je bent al gauw twee maanden bezig met een zo’n grote tekening en je stopt er van alles in. Net als een schrijver die twee maanden aan het werken is aan een verhaal en daar ook van alles in probeert weer te geven.’
Op die manier zijn de werken van Muskee eigenlijk literair. Jans Muskee leest ook veel en refereert in zijn werken bewust of onbewust aan verhalen uit de klassieke mythologie (denk aan de mythe van Oedipus, die zijn vader vermoordde en met zijn moeder trouwde en kinderen kreeg) en de bijbel. Er zit veel erotiek in zijn werk, af en toe pure porno. Op de website van Muskee staat een mooie tekst van Meta Knol (nu directeur van museum De Lakenhal in Leiden). Ze legt uit dat de kunst van Muskee meer is dan porno, wat over het algemeen als fantasieloos gezien wordt. ‘Maar,’ stelt ze, ‘voor de tekeningen van Muskee geldt dat niet. Al zijn tekeningen zijn in zekere zin pornografisch, omdat ze zich bedienen van een koele, afstandelijke werkelijkheid die fungeert als ‘trigger’ van primitieve impulsen, complexe emoties en een essentieel verlangen naar verlossing.’
Jans Muskee (53) werd in Nieuw-Amsterdam geboren. Hij studeerde aan Academie Minerva in Groningen en de Rijksacademie in Amsterdam, waar hij zo’n 15 jaar woonde. In 2004 kwam hij weer naar het noorden om zich in Groningen te vestigen. ‘De enige reden daarvoor was dat mijn kinderen hier wonen en ik graag bij hen in de buurt wil zijn.’
Muskee exposeert vrij veel en was tot enkele jaren geleden verbonden aan Flatland Gallery die destijds nog in Utrecht zat maar tegenwoordig in Amsterdam is gevestigd. ‘Ik had het op een gegeven moment helemaal gehad met allerlei gedoe en ben met alles gestopt en als het ware opnieuw begonnen. Tegenwoordig werk ik goed samen met galerie With Tjalling in Groningen.’
‘Die grote tekeningen maak ik al sinds 1996,’ antwoordt hij op de vraag of hij altijd al tekeningen gemaakt heeft. ‘Ik heb vroeger wel met verf gewerkt maar oliepastel is mijn medium.’'
Op tafel ligt een aantal foto’s met precies dezelfde scènes als op zijn tekeningen. ‘Zo begin ik te werken. Ik heb een idee en dan probeer ik dat eerst met behulp van fotografie te realiseren. Meestal ensceneer ik de situaties zelf, zoals bijvoorbeeld op deze foto’s waarop mijn zoon en een vriendin te zien zijn, maar het komt ook voor dat ik een bepaald beeld in een krant of tijdschrift zie en dat als inspiratiebron gebruik. Sommige mensen vragen me: waarom maak je dan niet gewoon foto’s, waarom alles vervolgens nog een keer natekenen? Maar juist tijdens het tekenen ontstaat het verhaal. Over elk detail is nagedacht, hoe moet dat handje er precies uitzien, welk gebaar maakt de vrouw, welke gelaatsuitdrukking wil ik erbij hebben. Mijn tekeningen zijn als het ware in tijd gestolde films. Er zit een verhaal in, ik doe (wel) twee maanden over een tekening en gedurende die periode komt het verhaal tot stand.’
‘Het is wat je ziet,’ vult hij nog aan, ‘meer is het niet, maar ik hoop wel dat mensen die mijn werk bekijken er steeds meer in gaan zien. Mijn tekeningen zijn een ontdekkingsreis.’
Vanwaar al die erotiek?
‘Erotiek is een onderdeel van het leven, de bron. Neem dit werk met Dumas en Tuymans. Marlène Dumas stopt zelf ook veel erotiek in haar werk. Kijk,’ zegt Muskee terwijl hij op de tekening wijst, ‘ze kijkt je aan. Je blik wordt naar haar getrokken. Ik wil de toeschouwer erbij betrekken. Ik ben geen kunstenaar die van te voren al precies weet, dit ga ik vertellen. Het verhaal ontstaat gaandeweg. Ik moet er zelf ook achter komen. Ik zoek naar het alledaagse in het kunstmatige en naar het kunstmatige in het alledaagse.’
Het werk van Jans Muskee is open. Je kunt er voor jezelf in ontdekken wat je wilt. Het zit bovendien vol met details, zodat je er niet snel op uitgekeken raakt en steeds weer nieuwe verhaallijnen ziet. De werken zijn groot. ‘Dat moet,’ vindt Muskee, ‘dat is de kracht van het werk, je moet er als het ware zo in kunnen stappen.’
Hoe wordt zijn werk ontvangen? Wat kost het en verkoopt het goed?
‘Ik verkoop niet veel grote tekeningen,’ antwoordt hij luchtig. (‘Natuurlijk denk ik ook vaak, waarom word ik niet in het buitenland ontdekt en kan ik eindelijk voor het grote geld gaan?) Maar mijn werk hangt wel in een aantal musea en bedrijven, zoals het Centraal Museum in Utrecht, bij GasTerra, en onlangs heeft het UMCG nog een werk van me aangeschaft. Ik ben niet ontevreden hoor.’
De tekeningen van Muskee zijn verkrijgbaar vanaf zo’n 800 euro tot 8000 voor de hele grote tekeningen. Vergeet niet dat er een paar maand werk in zit.
Een dag per week geeft Jans Muskee les aan de Nieuwe Academie in Utrecht. Voor de rest moet hij het hebben van de verkoop van zijn werk. www.jansmuskee.nl
Hoewel Muskee zich meestal beperkt tot het exact weergeven van de zichtbare werkelijkheid, wordt de dramatiek die daaronder sluimert pijnlijk duidelijk in zijn tekeningen. Er zit een werkelijkheid achter die je niet ziet. De tekeningen zijn zorgvuldig geënsceneerd, de gebeurtenissen zijn in een scherp, theatraal licht gezet en onthullen precies datgene wat je niet hóórt te zien: frustraties, obsessies, pijn, schuld, angst en onvermogen. Jans Muskee toont ons die naakte werkelijkheid, in al zijn lullige alledaagsheid. Hij geeft de koele feiten weer. (Meta Knol)
De personages in de tekeningen van Jans Muskee zijn in hun alledaagse, stereotiepe letterlijkheid vooral kunstmatig en onecht. Ze zijn op zichzelf aangewezen, als acteurs in een slecht toneelstuk. Er is geen werkelijk doorleefde interactie. De poses die ze aannemen zijn leeg en tegelijk onthullend. Juist omdat deze mannen, vrouwen en kinderen nauwelijks emoties en gevoelens laten zien, maken ze in ons het verlangen naar warmte, intimiteit en symbiose wakker. Het verlangen, kortom, wordt opgeroepen door precies datgene wat niet zichtbaar wordt gemaakt in de tekening zelf. Je zou kunnen zeggen dat Muskee daarmee het menselijk falen blootlegt, en het onvermogen om te ontsnappen aan het onbewuste, de slaafsheid van gewoontes, de gewenning, het cliché en de vanzelfsprekende autoriteit. Maar tegelijkertijd toont het ook aan dat wij in zijn tekeningen datgene willen zien wat we erin missen: bescherming, mededogen, ontroering, contact. Gelukkig maar. Wij zijn er ook nog. (Meta Knol)
Wat is oliepastel?
Je denkt onmiddellijk aan Wasco, het waskrijt waar kinderen mee kleuren. Maar het oliepastel waar Muskee mee werkt is veel professioneler. De stiften bestaan uit een mengeling van een was (meestal paraffine), olie (kokosolie of minerale olie), natuurlijke talg of stearine, een oplosmiddel (glycerol), een stabilisator en natuurlijk een pigment. Directe kleuring door een kleurstof is gezien de complexe samenstelling uitgesloten. Sommige merken laten een staaf calciumcarbonaat impregneren met het mengsel; dat materiaal wordt ook wel als vulstof gebruikt. De specifieke eigenschappen van de oliepastel worden vooral bepaald door de mengverhouding en de kristalstructuur van de was. ‘Je kunt niet mengen met oliepastel zoals met verf,’ legt Muskee uit, ‘ik moet ‘mengen’ door kleuren over elkaar heen aan te brengen. Het is niet gemakkelijk om de juiste kleur te krijgen.’