Europa als continent van reizigers

Over oude wegen, Mathijs Deen

Tekst Gerrit Brand
De ondertitel van het boek van Mathijs Deen, Over oude wegen, luidt: Een reis door de geschiedenis van Europa. Die ondertitel is niet onbelangrijk. Toen ik het boek voor het eerst zag, dacht ik als autoliefhebber en met mijn achtergrond als uitgever van het automagazine GranTurismo, hé, een boek over oude wegen in Europa. Dat is vast een romantisch boek waarin reizen door Europa centraal staat. Maar schijn bedriegt. Over oude wegen is veel meer.

Mathijs Deen begint met een inleidend stukje over het ontstaan van zijn fascinatie voor het wegennet van Europa. Zijn vader maakte hem tijdens een tochtje in de eerste auto van de familie, een Eend (Citroën 2CV) attent op de weg waarop ze reden. ‘Dit is de E8, die loopt van Londen naar Moskou.’ De jonge Mathijs was hooked, zijn interesse voor wegen die de wijde wereld invoerden, weg van het dorp Boekelo waarin hij opgroeide, was definitief gewekt.

Maar wie nu denkt een boek over reizen met de auto door Europa te lezen te krijgen komt bedrogen uit. Mathijs Deen is in de geschiedenis van het continent gedoken en begint bij in de prehistorie. Hij vertelt hoe de eerste mensen uit Afrika de oversteek maakten via de straat van Gibraltar naar Spanje, en vervolgens naar Noord-Spanje trokken, om zich later nog verder naar het noorden te verplaatsen. Het thema van het boek is dus veeleer ‘reizen’ dan ‘wegen’. Hoewel, reizen doe je over wegen. Die wegen ontstonden in de loop der eeuwen uit de paden die de reizigers in volgden om zich door Europa te bewegen.
Ik heb het boek van Mathijs Deen met veel plezier gelezen. Deen vertelt een achttal verhalen, waarin gereisd wordt. En meereizend met de hoofdpersonen uit de verhalen leer je hun levensstijl en gewoonten kennen. Je maakt mee hoe een opstandige ‘struikrover’ die aan het gezag van de Romeinse keizer tornt in de derde eeuw na Christus als een soort Robin Hood, op het laatst toch in de kraag gevat wordt en voor de leeuwen geworpen wordt. Je reist mee met een IJslandse dame naar Rome, waar ze, duizend jaar geleden, de Paus bezoekt. Je leest het verhaal van de Portugese joden die in de 17e eeuw naar Amsterdam kwamen omdat ze in Portugal door de Katholieke kerk vervolgd werden. In dat verhaal is een Joods-Portugese toneelschrijver een belangrijk personage, hij introduceert de Spaanse toneelschrijver Lope de Vega bij de Amsterdamse toneelspelers die in de schouwburg spelen. Je krijgt een idee van hoe het er in die tijd in theaterkringen aan toe ging. Het was afzien.
Ja, er zit ook een mooi verhaal in over een autorace. In 1902, de race van Parijs naar Wenen. Voor dit hoofdstuk maakte Mathijs Deen gebruik van het boek dat Charles Jarrott over zijn avonturen als een van de eerste autocoureurs ter wereld schreef.
En ten slotte gaat Deen op bezoek bij Mohamed Sayem in Marokko en beschrijft hij het bestaan van de eerste Marokkaanse immigranten in Nederland en hun leven in Marokko. Zij maakten de tocht van Marokko naar Europa ook via de straat van Gibraltar, net zoals onze prehistorische voorouders. Daarmee is het verhaal rond.
Mathijs Deen laat zien hoe Europa geen statisch continent is maar bestaat uit allerlei volkeren die zich in de loop der eeuwen door het continent heen verplaatsten. Niets is eeuwig. Panta Rhei, om met Heraclites te spreken, alles is voortdurend in beweging. Hou dat in gedachten als je denkt aan al die vluchtelingen van buiten Europa die de laatste jaren op ons afkomen. Ooit komt het vast goed, maar dan is Europa maatschappelijk gezien waarschijnlijk anders dan we nu gewend zijn.
Over oude wegen is een prachtig boek.  Deens verhalen zijn fascinerend, en zijn schrijfstijl is prettig. Je blijft lezen, hij krijgt je te pakken. Als je eenmaal begonnen bent met een verhaal wil je weten hoe het afloopt. Ergens las ik dat hij een mooi leesboek had geschreven. Een leesboek. Zo praatte je vroeger als kind over boeken. Je haalde een leesboek uit de bibliotheek. Elk boek is een leesboek, wat moet je anders met een boek dan lezen? Toch is het een mooie term voor dit boek, want het leest lekker weg. Geen pretentieuze literatuur, maar gewoon een boek waar het plezier van afspat. Je merkt dat de schrijver het met plezier geschreven heeft, en jij leest het met evenveel genoegen. Een aanrader.
Over oude wegen, Een reis door de geschiedenis van Europa, Mathijs Deen.
416 pagina’s. Soft cover. Uitgeverij Thomas Rap, 2018, € 22,99. Ook als e-book.