In gesprek met bestsellerauteur Rita Spijker

Auteur Rita Spijker

Tekst: Mieke Lageschaar
Fotografie: Suhaila Sahmarani
 
Rita Spijker (1957) debuteerde in 2006 met de roman Kreukherstellend. In 2007 kwam haar bestseller Tussen zussen op de markt, ondertussen is de 23e druk al verschenen. In 2016 kwam, na eerst zes andere boeken, het langverwachte vervolg uit: Renate. Naar aanleiding hiervan hadden we een gesprek met Spijker over het schrijverschap, de verschillende boeken, het leven en de verwondering.

Rita heeft een opleiding tot docent drama genoten. Al vrij snel ging ze werken als trainer in communicatie. Dit betrof teambuilding en coaching binnen organisaties en in het bedrijfsleven. Als rollenspelactrice werd ze ingezet bij agressietrainingen, bij artsenopleidingen in ziekenhuizen en bij trainingen binnen het COA (Centrale Opvang Asielzoekers). De afgelopen 10 jaar is ze ook werkzaam als actrice en conductor (gespreksleider) in terugspeeltheater. ‘Dat verbindt een heleboel.’ Ze verzorgde veel zakelijke voorstellingen, maar ook in de privésfeer. Rita schetst een voorbeeld van zo’n voorstelling: ‘Stel Antje wordt 65, dan wordt haar levensverhaal door vrienden, familie en collega’s verteld en daarna door ons teruggespeeld. Het publiek wordt gevraagd of ze zich een specifiek moment uit Antjes leven herinneren. Iemand uit het publiek wordt daarover geïnterviewd door de conductor tot het verhaal helder is. Door de acteurs en de muzikant wordt het vertelde al improviserend ‘terug’-gespeeld. Hierbij eren we altijd de verteller, de hoofdpersoon en het verhaal. Het ene verhaal roept het andere op. Al vertellende en spelende wordt als het ware een theatraal portret geschetst van Antje. Er worden mooie verhalen verteld, er ontstaan metaforen en er worden archetypische beelden en karakters getoond. Eigenlijk ook zoals je een boek schrijft!’

Rita had nooit de ambitie om schrijfster te worden, wel las ze van jongs af aan enkele boeken per week. Toen ze eens bij een etentje, met een aardige slok op, een verhaal vertelde aan de toenmalige hoofdredacteur Adriaan Krabbendam van uitgeverij Vassallucci, beloofde hij haar werk uit te geven als ze het op zou schrijven. Na een paar weken stuurde ze het begin van een manuscript naar hem toe en kreeg ze te horen dat ze zichtbaar veel leeservaring had. Haar gevoel voor drama en structuur waren direct raak. Inspiratie haalde ze, zoals ze dat nu nog steeds doet, uit wat ze zelf meemaakte, wat ze las, uit de ervaringen van vriendinnen en alles wat ze om zich heen zag. Op dat moment waren er heel veel vrouwen van midden 40 die in spirituele groepen op zoek gingen naar meer. ‘Ik had daar nogal een kritische grote mond over, toen aan tafel. Ik deed er zelf ook aan mee, maar eigenlijk keurde ik dat hele gezoek af.’

In het terugspeeltheater speurt en luistert Spijker altijd naar ‘the heart of the story’, de kern. Daardoor kunnen de acteurs metaforen en archetypes maken. Door het terugspelen maak je van een individueel verhaal een universeel verhaal, dat daardoor voor het hele publiek herkenbaar wordt en dus een verbindende werking heeft. Schrijven doet ze niet zozeer met voorbedachte rade maar ‘in het moment’, net als bij het improvisatietheater. Als ze schrijft wil ze dat er voor iedereen wat te beleven valt, voor zowel haarzelf als voor haar lezers. ‘Ik schrijf zintuiglijk, smakelijk.’ Voor lezers is het dan snel herkenbaar en invoelbaar, ze kunnen gemakkelijk meeleven met de personages en zitten direct in het verhaal. ‘Dat komt omdat ik het zo levendig mogelijk wil beschrijven. Ik schrijf in het moment. Van het een komt het ander. Het ene heeft logischerwijs het andere tot gevolg. Het is rijgen en weven. Pas op driekwart van een boek ga ik echt nadenken over hoe het boek moet eindigen.’

Bij haar derde boek kreeg Rita last van RSI, waardoor het moeilijker werd om lang achter elkaar te schrijven. De RSI zorgt echter ook noodgedwongen voor leuke experimenten. Haar nieuwste roman Renate is op een speciale manier tot stand gekomen. Na twee autobiografische werken had ze heel erg zin om weer fictie te schrijven, vandaar dat ze in juni 2015 aan Renate begon. ‘Ik dacht hoe zou het toch met de vier zussen zijn?’ Rita is o.a. fan van de tv-series Divorce, Cold Feet en Gooische Vrouwen. Deze inspireerden haar tot lekker sappig schrijven, door het dramatisch uitvergroten van al het gedoe en gehannes tussen mannen en vrouwen. Rita schreef vanuit het perspectief van Renate, de oudste van de vier zussen. Met een voice-recorder in de hand liep ze rond. ‘Ik dacht, ik kan niet schrijven maar ik kan wel praten en acteren. Ik speel dat ik Renate ben. Waar ik loop en waar ik ben is het decor. Ik sprak de scènes in alsof ik Renate was. Soms in ik-vorm, soms ook in de derde persoon enkelvoud.’ Haar ervaring als actrice en de ervaring met improviseren hielpen hier uitstekend bij. Een groot deel van het boek speelt zich af in Wales. ‘Ik was samen met mijn man daar op vakantie, dus Renate ging automatisch mee naar Wales.’ Iemand bij haar uitgeverij werd ingehuurd om alle opnames om te zetten in tekst. Het Word-document dat Rita terugkreeg bleek nog een flink rommeltje. Een redacteur haalde de rode draad er voor haar uit, waarna Rita de roman kon ‘ver-Spijkeren’. Alinea’s en zinnen werden aangepast of verwijderd, in haar eigen stijl en taal werkte ze aan de tekst om het zo mooi mogelijk te maken. Ook de teksten van de Tussen zussen-app, waarmee ze de andere zussen in beeld bracht, werd geschreven en toegevoegd. ‘Het werd zo een heel bijzondere manier om een boek te schrijven. Mooi ook trouwens dat mijn uitgever dit maakproces aandurfde. We zijn blij met het resultaat Renate.’

Naast het schrijven van boeken geeft Rita ook schrijfworkshops. Ze vindt het fijn om met mensen samen te zijn, in contrast met het alleen op je kamer te zitten schrijven. Ze gaat in de nabije toekomst meer schrijfworkshops geven. Deze cursussen zijn niet bedoeld om bijvoorbeeld je manuscript te laten lezen door Rita. ‘Het is bedoeld om je schrijfspier te trainen, creativiteit te ontwikkelen en eigen levensverhalen te schrijven.’ Ze noemt de Amerikaanse schrijfgoeroes Nathalie Goldberg en Julia Cameron als haar inspiratiebronnen. Schrijven om alledaagse en belangrijke gebeurtenissen in je leven betekenis te geven, staan bij hen en bij haar hoog in het vaandel. Rita geeft verschillende soorten workshops. Onlangs was ze op de Margriet-WinterFair, daar heeft ze bijvoorbeeld de ZKW (Zeer Korte Workshop) Ode aan de vrouw gegeven, waarbij binnen een hele strakke vorm gewerkt moest worden, met ontroerend resultaat. Waar Spijker weer mee verder wil zijn autobiografische schrijfworkshops op Schiermonnikoog. Zij en haar cursisten verblijven dan een aantal dagen op het eiland en komen dagelijks enkele uren samen om te schrijven. In deze cursus reikt Rita technieken en vormen aan, waardoor cursisten leven in hun eigen levensverhaal kunnen blazen en levendiger gaan schrijven.

Zelf heeft Rita twee autobiografische werken geschreven. In 2013 kwam het openhartige boek Rauwe dagen uit. Rita vertelt in dit werk over haar ervaringen bij het verliezen van haar beide ouders, binnen enkele weken. ‘Ik begon met het schrijven van dit boek, omdat ik echt nergens anders over kon schrijven. Op de dag dat ik ermee begon schreef ik gelijk twintig pagina’s, het was heel heftig. De uitgever vond het toch direct heel mooi. Ik heb het hele verhaal in de ik-persoon echt van me afgeschreven. Toen ik klaar was kon ik het door alle emoties niet meer lezen en er dus ook niet meer in werken. Mijn man Rob, de lieverd, heeft toen alles in de derde persoon omgezet. En daar kon ik, door de zo gecreëerde afstand, wel in werken. Daarna heeft Rob het weer teruggezet in de ik-vorm en zo is het uitgegeven. Ik realiseer me nu dat ook dit boek op een uitzonderlijke manier tot stand is gekomen.’ Op Rauwe dagen kreeg ze de meeste reacties. Mensen bedankten Rita vaak omdat zij verwoordde wat de lezer ook had meegemaakt en herkende.  

In 2014 volgde haar tweede autobiografische roman De geboorte van een oma. Toen haar dochter zwanger raakte begon Rita een dagboek bij te houden, deze beschrijvingen over oma worden werden zo een boek. In Middelbert, waar ze woonachtig is, werd toentertijd het hele bos voor en achter haar huis binnen een paar maanden gerooid. Het uitzicht veranderde volkomen. Alles in haar leven veranderde, haar ouders waren overleden, er groeide een kind in de buik van haar dochter; haar hele horizon veranderde letterlijk en figuurlijk.

We raken in gesprek over wat wel of niet literatuur is en komen er niet uit. We komen tot de conclusie dat niemand het echt weet. Rita vindt het belangrijk om zich af te vragen wat haar werk kan bijdragen aan de maatschappij. Of ze er een gevoeliger mens van wordt, of dat ze verhard in standpunten. Dat laatste ziet ze als iets slechts, volgens haar is alles altijd in beweging. Haar boeken gaan in zekere mate allemaal over respectvol met elkaar omgaan. Andere terugkerende thema’s zijn leven, dood, familie en verwondering.

Het schrijfproces van Rauwe dagen en Renate was niet het enige experiment dat Rita Spijker de afgelopen jaren uitvoerde. Zo maakte ze het prentenboek Draaf met mij in 2010 samen met haar dochter Yoko Heiligers als illustrator. Het boek gaat over de geboorte van een veulen. Het mysterie van een geboorte blijft Spijker mateloos boeien. Vroeger had haar dochter een tijdje een paard, maar Rita heeft nooit zelf de geboorte van een veulen meegemaakt. Ze heeft paarden altijd zeer indrukwekkende dieren gevonden. ‘Ze zijn zo groots, en een geboorte is helemaal magisch. De uitdaging was om het mysterie dat ik ervaar te verwoorden binnen een strakke vorm van rijm en metrum. Het boek is door een componist ook vierstemmig op muziek gezet, schitterend!’

Een andere uitdaging waar ze mee bezig is, is dat ze recentelijk een ‘troostsprookje’ heeft geschreven. Dit maakt ze voor mensen die in de rouw zijn of een ander groot verlies hebben geleden. Spijker is zelf moeder van een overleden kind, heeft veel ervaring met rouwbegeleiding en spreken bij begrafenissen. Het doel is om een zo mooi mogelijk troostend verhaal te maken, zodat het als een verwerkend sprookje kan dienen bij verlies. Voor dit boek werd ze geïnspireerd door het werk van Peter Verhelst. ‘Zijn sprookjes voor volwassenen zijn buitengewoon wonderbaarlijk. Ik ben een enorme fan van hem.’ Naar verwachting verschijnt het troostsprookje in 2017.

Rita is een warme vrouw waarmee je een goed gesprek kan voeren. We praten nog wat na over ideeën voor nieuwe boeken, over schrijfworkshops, over metaforen en over een mogelijk vervolg op Renate. Ook hoort ze graag feedback van lezers op haar werk. Een integere vrouw met het hart op de goede plaats, waar we hopelijk nog veel meer van mogen zien en lezen!