Foto: Groninger Archieven
Het is zeventig jaar geleden dat de Canadezen Groningen binnenvielen om de stad te bevrijden en voor de Stadjers een punt te zetten achter de Tweede Wereldoorlog. Deze gebeurtenis wordt dit jaar op verschillende manieren herdacht. De meest indrukwekkende herdenking is wel de reconstructie die op 10, 11 en 12 april plaatsvindt. Op initiatief van Dagblad van het Noorden herdenkt de stichting Liberation of Groningen de bevrijding in 1945 door een reconstructie van de stadsgevechten. Hier werken tanks en ruim 250 vrijwilligers aan mee.
De oorlog en de bevrijding mag dan wel zeventig jaar geleden hebben plaatsgevonden, voor veel mensen staan de gebeurtenissen nog scherp op het netvlies gegrift. ‘Tien jaar geleden zeiden mensen tegen mij: Dit is het laatste jaar dat veteranen naar Nederland komen,’ zegt Joël Stoppels, medeorganisator van de reconstructies en Battlefieldgids, ‘maar nu komen ze nog steeds. Stanley Butterworth, een Canadese veteraan komt speciaal hierheen gevlogen om zijn broer Fred Butterworth te herdenken. Fred en Stanley melden zich in 1943 aan bij het Canadese leger, beide waren kanonnier in de rang van Trooper in zogenaamde Schermantanks. Stanley had zijn moeder beloofd dat Fred en hij terug zouden komen. Maar dit mocht niet zo zijn. Zonder een schrammetje op te lopen namen de broers deel aan hele zware gevechten en kwamen ten langen leste in Groningen aan om deze stad te bevrijden van het nazibewind. Dat zou een eitje moeten worden, maar de Canadezen hadden niet verwacht dat de Duitsers nog zo hevig weerstand zouden bieden. Sergeant Chaulk, de commandant van Fred, kreeg de opdracht om met zijn tank de Canadese soldaten te assisteren die de parkwegbrug moesten veroveren. Hun tank, die aan kwam rijden over de Paterswoldseweg, werd geraakt door een bazooka van de Duitsers. Het voertuig reed, onbestuurbaar, een huizenblok tegenover het Stadspark binnen. De commandant kon zwaar gewond uit de tank gered worden, Fred was echter op slag dood. Dit verhaal wordt in de reconstructie nagespeeld. De nu 91-jarige Stanley komt met het vliegtuig hierheen gevlogen, zo belangrijk is het voor hem.’
Ook Groningers hebben de bevrijding soms van wel heel dichtbij meegemaakt. In de achtertuin van Tineke Hoekman-Stel, toen acht jaar oud, stonden de Duitsers, ondertussen trapten de Canadezen de voordeur in en begon het gevecht. Tineke en haar opa en oma lagen op de grond in de voorkamer achter een stoel terwijl de kogels hun om de oren vlogen, ze konden geen kant op. ‘We hadden niet gedacht dat het zo’n vaart zou lopen toen de buurjongen ons kwam waarschuwen dat de Canadezen eraan kwamen,’ vertelt Tineke. ‘Laten we eerst maar een broodje gaan eten,’ zei oma. ‘Maar voordat we er erg in hadden reden de eerste tanks voorbij. Het broodje hebben we nooit gegeten.’
Dit nuchtere gedrag van de oma van Tineke inzake de komst van de Canadezen typeert treffend hoe de stugge Groningers over de bevrijding dachten. ‘Er waren hele zware huis-aan-huisgevechten en de Groningers stonden er soms gewoon bij te kijken op een bankje voor hun huis,’ vertelt Joël. ‘Door deze naïviteit zijn er honderdtien burgerslachtoffers gemaakt.’
Een andere gebeurtenis die in de reconstructie verhaalt wordt is die van juwelier Oving. Ook hij was niet onder de indruk van de kogels. Tijdens de gevechten tussen de Duitsers die bij V&D aan de Grote Markt opgesteld stonden en de Canadezen die zich in Hotel de Doelen verschanst hadden, kwam de man zonder enige bescherming over de markt aanlopen. ‘Beide partijen snapten niet wat er aan de hand was en staakte het vuren.’ Joël moet een beetje lachen. ‘Hij liep zonder witte vlag gewoon richting de kelder van de Doelen met de vraag of ze wel eens even zouden willen stoppen met dat schieten, straks zou zijn pand nog afbranden.’
Joël gidst geïnteresseerden door de stad en geeft een beeld van waar wat is gebeurd tijdens de bevrijding. Mensen die de bevrijding hebben meegemaakt vertellen hun ervaringen aan Joël tijdens de toeren die hij verzorgt. ‘Die persoonlijke verhalen die mensen aan mij vertellen neem ik mee in mijn volgende rondleidingen. Andere rondleidingen van mij zijn gebaseerd op regimentsverslagen van de Canadezen. Van de feiten hadden de Groningers toentertijd meestal geen idee. Ze zaten in de kelder zonder radio en kregen niet mee wat er boven de grond gebeurde. Een vrouw die bij het Noorderplantsoen in de kelder zat dacht op een geven moment dat ze nu ondertussen wel bevrijd zou zijn. Zodra ze het plantsoen inliep werd ze door haar hand geschoten. De Duitsers waren er gewoon nog.’
Tineke wist met haar opa en oma het huis te ontvluchten, terwijl de gevechten aan de gang waren. Ze herinnert zich de gevoelens die ze had toen Groningen echt bevrijd was nog goed. ‘Mensen dansten op straat, we waren bevrijd! Door de Canadezen werd chocolade uitgedeeld,’ vertelt ze. ‘Maar toen we bij ons eigen huis aankwamen om te zien hoe het er bij stond waren we verdoofd. Alles was verband en overal zaten kogelgaten. Er hing een vreselijke geur van puin en brand. Toen we binnenkwamen waren er vreemde mensen ons huis aan het plunderen. Maak dan maar eens duidelijk dat het jouw eigendom is, verschrikkelijk.’
‘Het is nog steeds nodig dat we de bevrijding van Nederland herdenken.’ vindt Joël Stoppels. ‘De generatie die het heeft meegemaakt wordt steeds kleiner. Het is belangrijk dat wij het verhaal doorvertellen door middel van dit soort acties. Ook is het belangrijk om stil te staan bij onze vrijheid, iets wat zo kwetsbaar is. Vrijheid is niet iets vanzelfsprekends, kijk maar naar wat er tegenwoordig om ons heen in de wereld gebeurd.’
Tekst: Sterre Hurkens
Foto's: Facebookpagina Bevrijding van Groningen 70 jaar
Ook Groningers hebben de bevrijding soms van wel heel dichtbij meegemaakt. In de achtertuin van Tineke Hoekman-Stel, toen acht jaar oud, stonden de Duitsers, ondertussen trapten de Canadezen de voordeur in en begon het gevecht. Tineke en haar opa en oma lagen op de grond in de voorkamer achter een stoel terwijl de kogels hun om de oren vlogen, ze konden geen kant op. ‘We hadden niet gedacht dat het zo’n vaart zou lopen toen de buurjongen ons kwam waarschuwen dat de Canadezen eraan kwamen,’ vertelt Tineke. ‘Laten we eerst maar een broodje gaan eten,’ zei oma. ‘Maar voordat we er erg in hadden reden de eerste tanks voorbij. Het broodje hebben we nooit gegeten.’
Dit nuchtere gedrag van de oma van Tineke inzake de komst van de Canadezen typeert treffend hoe de stugge Groningers over de bevrijding dachten. ‘Er waren hele zware huis-aan-huisgevechten en de Groningers stonden er soms gewoon bij te kijken op een bankje voor hun huis,’ vertelt Joël. ‘Door deze naïviteit zijn er honderdtien burgerslachtoffers gemaakt.’
Een andere gebeurtenis die in de reconstructie verhaalt wordt is die van juwelier Oving. Ook hij was niet onder de indruk van de kogels. Tijdens de gevechten tussen de Duitsers die bij V&D aan de Grote Markt opgesteld stonden en de Canadezen die zich in Hotel de Doelen verschanst hadden, kwam de man zonder enige bescherming over de markt aanlopen. ‘Beide partijen snapten niet wat er aan de hand was en staakte het vuren.’ Joël moet een beetje lachen. ‘Hij liep zonder witte vlag gewoon richting de kelder van de Doelen met de vraag of ze wel eens even zouden willen stoppen met dat schieten, straks zou zijn pand nog afbranden.’
Joël gidst geïnteresseerden door de stad en geeft een beeld van waar wat is gebeurd tijdens de bevrijding. Mensen die de bevrijding hebben meegemaakt vertellen hun ervaringen aan Joël tijdens de toeren die hij verzorgt. ‘Die persoonlijke verhalen die mensen aan mij vertellen neem ik mee in mijn volgende rondleidingen. Andere rondleidingen van mij zijn gebaseerd op regimentsverslagen van de Canadezen. Van de feiten hadden de Groningers toentertijd meestal geen idee. Ze zaten in de kelder zonder radio en kregen niet mee wat er boven de grond gebeurde. Een vrouw die bij het Noorderplantsoen in de kelder zat dacht op een geven moment dat ze nu ondertussen wel bevrijd zou zijn. Zodra ze het plantsoen inliep werd ze door haar hand geschoten. De Duitsers waren er gewoon nog.’
Tineke wist met haar opa en oma het huis te ontvluchten, terwijl de gevechten aan de gang waren. Ze herinnert zich de gevoelens die ze had toen Groningen echt bevrijd was nog goed. ‘Mensen dansten op straat, we waren bevrijd! Door de Canadezen werd chocolade uitgedeeld,’ vertelt ze. ‘Maar toen we bij ons eigen huis aankwamen om te zien hoe het er bij stond waren we verdoofd. Alles was verband en overal zaten kogelgaten. Er hing een vreselijke geur van puin en brand. Toen we binnenkwamen waren er vreemde mensen ons huis aan het plunderen. Maak dan maar eens duidelijk dat het jouw eigendom is, verschrikkelijk.’
‘Het is nog steeds nodig dat we de bevrijding van Nederland herdenken.’ vindt Joël Stoppels. ‘De generatie die het heeft meegemaakt wordt steeds kleiner. Het is belangrijk dat wij het verhaal doorvertellen door middel van dit soort acties. Ook is het belangrijk om stil te staan bij onze vrijheid, iets wat zo kwetsbaar is. Vrijheid is niet iets vanzelfsprekends, kijk maar naar wat er tegenwoordig om ons heen in de wereld gebeurd.’
Tekst: Sterre Hurkens
Foto's: Facebookpagina Bevrijding van Groningen 70 jaar
RSS-feed